Op 10 december 2024 verzamelen audiovisuele en lens-based makers zich voor de laatste keer van het jaar in filmtheater Slachtstraat voor de Studio Camera Sessie. Deze keer gaat moderator Luuk Heezen in gesprek met drie maatschappelijk geëngageerde makers: filmmaker Aiman Hassani, digitaal kunstenaar Iris van der Meule en ontwerpend onderzoeker Marissa Memelink. Luuk vraagt hen het hemd van het lijf over hoe zij impact maken door middel van hun werk. 
‍

‍Immersive storytelling om inlevingsvermogen te vergroten

Digitaal kunstenaar Iris van der Meule heeft een grote liefde voor games en virtual reality. “In virtual reality kun je zogezegd doen wat je wilt, maar op een veilige manier omdat het niet echt gebeurt. Dat leek mij een interessant format om te onderzoeken.” Al tijdens haar studie realiseerde Iris dat immersieve vormen geschikt zijn om impact te maken op mensen. Sindsdien onderzoekt ze nieuwe manieren om hiermee de maatschappij een spiegel voor te houden, onder andere over queerness en homofobie.

Zo maakt ze momenteel de virtual reality experience Gay Simulator. Hierin laat ze de speler de alledaagse ervaringen en conflicten van een lesbisch persoon zien. In level 4 moet de speler bijvoorbeeld uit de kast komen. Dat wil zeggen: hardop. “Ik wilde door het slim inzetten van game-mechanieken de speler op een unieke manier inspireren hoe het is om lesbisch te zijn.” Na een grinnik voegt ze eraan toe: “En het leek me erg grappig als een zaal vol publiek hardop uit de kast komt.” 

‍Tip 1: Bedenk welke doelgroep je wel en niet kunt bereiken

Niet iedereen zal te bewegen zijn om hardop uit de kast te komen. Zelfs niet in de fictieve context van een game. Iris vroeg zich daarom af wie wel haar doelgroep was. Ze merkte in haar eigen leven dat hetero vrienden en familie niet doorhadden dat zij moeilijkheden had rondom haar geaardheid. “Er wordt vaak gedacht dat queer mensen in Nederland volledig geaccepteerd worden. Maar ik word nog vaak nageroepen als ik mijn vriendin kus.” Ze besloot dat tegen haar moeder te zeggen. “Die had geen idee dat ik daar last van had.” Iris kwam erachter dat mensen met vergelijkbare zienswijzen juist de geschikte doelgroep waren om bewustwording bij te creëren, omdat er nog veel blinde vlekken in onze samenleving rondom de acceptatie van LHBTI+ personen.”

Tip 2: Overweeg of je niet te veel van je publiek vraagt

Wanneer je naar de bioscoop gaat, kun je passief, veilig in het donker, een verhaal tot je nemen. Bij virtual reality zit het publiek ‘in’ het verhaal en kan het publiek participeren wat een groter verantwoordelijkheidsgevoel kan opwekken.  Dat maakt virtual reality een krachtig medium om diepe betrokkenheid te creëren. “Je kunt als publiek erg dicht bij de ervaring van een bepaald perspectief komen.” Daar schuilt ook een gevaar in. “Het kan een VR-ervaring in het ergste geval traumatiserend maken. Dat wil je natuurlijk niet.” Het is daarom wijs om de VR ervaringen voorafgaand meerdere keren in het maakproces te testen, legt Iris uit. “Anders bestaat de kans dat het publiek afhaakt.”

Tip 3: Balanseer intensiteit met humor

Om te zorgen dat de kijker niet afhaakt door de intensiteit van het medium en thematiek, heeft Gay Simulator een komische kwinkslag. “Ik wilde in het narratief zowel de moeilijke als leuke momenten aan bod laten komen”. Zo moeten spelers in een van de levels op een lesbische rave met een meisje proberen te flirten. Ook is de beeldtaal luchtig. “Alles ziet er cartoony uit. Niet realistisch. Dat maakt ook dat het minder heftig overkomt.” 
‍

Absurdisme en overdrijving zijn een stijlmiddel om discussie aan te wakkeren

Beeldend maker en onderzoeker Marissa Memelink valt lastig in een hokje te stoppen. “Ontwerpend onderzoeker noem ik mezelf vaak.” In haar werk combineert ze wetenschappelijk onderzoek met het maken van beeldende en digitale kunst, op het gebied van technologie en samenleving. “Mijn kunstwerken zijn eigenlijk de output van deze onderzoeken.” 

Dit doet Marissa onder andere als onderdeel van medialab SETUP. In 2023 maakte ze onder SETUP samen met fotograaf Peter Arno Broer een fotoserie met nieuwe stock fotografie voor technologie. Het project ontstond naar aanleiding van een onderzoek over de beeldvorming van technologie. Marissa ontdekte dat, met name in stock fotografie, afbeeldingen niet strookten met de werkelijkheid, maar vooral science-fiction clichés lieten zien. “Je ziet in beeldbanken vaak afbeeldingen van futuristische humanoid robots met glanzende pantsers.” Dit stuurt hoe we naar technologie kijken. Zo kunnen er onjuiste verwachtingen ontstaan. “Mensen gaan denken dat ‘artificial intelligence’ een soort buitenaardse kracht is die de wereld gaat redden. Of juist het tegenovergestelde.” Marissa en Peter wilden met hun project bijdragen aan een meer gedemystificeerde beeldvorming van technologie. 

Tip 1: Gebruik je werk om abstracte fenomenen begrijpelijk en invoelbaar te maken.

Ook wilde Marissa met dit project technologie grijpbaarder maken voor een groot publiek. Voor veel mensen zijn technologie en de sociale gevolgen daarvan erg abstract. Door begrijpelijke beeldtaal kunnen technologische fenomenen worden uitgelegd. Als voorbeeld laat ze de stockfoto zien voor het woord ‘cloudcomputing’. Op de foto staat een garagebox waarin iemand een doos in een stelling wegzet. “Veel mensen denken dat cloudopslag oneindig is. Iets dat in de ether boven je zweeft.”Maar zo zit het niet. “Deze technologie heeft een fysiek component, in de vorm van enorme datacenters in de polder. Niet alleen heeft dit impact op het milieu, er is bovendien wel degelijk een limiet.”

Tip 2: Door omgekeerde psychologie kun je mensen betrekken bij discussies 

Ook werkten Marissa’s collega’s bij SETUP aan de webapplicatie Swipe Out, een soort Tinder voor overbodige diersoorten. “Je mag de dieren ‘swipen’ en kiezen welke er mag blijven”. Het doel was om meer mensen te betrekken bij het politieke debat over biodiversiteit en natuurbeleid. De app is misschien wrang, maar laat zien dat we in de praktijk vaak al zo met planten en dieren omgaan. Wat leveren ze de mens op? En hoe vangen we die waarde in data? "Door een provocatieve app te bouwen en te stellen dat biodiversiteit overschat is, proberen we hierover een gesprek uit te lokken bij wetenschappers en beleidsmakers, maar vooral ook bij het bredere publiek.”

Tip 3: Omarm onverwachte reacties en ga het gesprek aan

Natuurlijk kan een satirische of provocerende vorm ook boze reacties oproepen. Dit merkte Marissa ook tijdens presentaties van het beeldende werk Project Dodo, dat zij samen met kunstenaar Casper de Jong maakte. In 2021 kwam bioscience bedrijf Colossal met het plan voor ‘de-excinction’ van de dodo. Met Project Dodo presenteerde Marissa in reactie hierop een versterkend hi-tech exoskelet voor de dodo om te overleven anno 2024. Nadat kijkers erachter kwamen dat dit pantser een grap was om tech-solutionistisch denken aan de kaak te stellen, volgden soms verontwaardigde reacties. Toch bleek dit juist effectief. “Ze gingen tijdens de presentatie met ons in discussie. Dat gaf hele goede gesprekken over precies dat wat we wilden onderzoeken: waarom grijpen we als mensen vaak naar technologische quick-fixes voor complexe problemen.”
‍

‍Film kan een breekijzer of gespreksstarter zijn

Dat documentaire- en filmmaker Aiman Hassani een geëngageerd maker is, blijkt uit alles dat hij doet. Hij is talentontwikkelaar, scout en zet zich als interim-directeur van Wedowe in voor inclusie en diversiteit binnen de creatieve sector. En alsof dat nog niet genoeg is, maakte hij onder andere de documentaires Maar je achternaam is toch Marokkaans en Teekay de Salto Koning. “Ik heb een groot activistisch hart. Het liefst wil ik gisteren dingen veranderen”. 

Het maken van documentaires stond niet altijd al op de planning van Aiman. “Ik wilde juist fictiefilms maken.” Daar kwam verandering in toen hij een producent zijn familieverhaal vertelde. “Die zei: je moet daar iets mee doen. Ik had er nooit aan gedacht dat mensen ook iets aan mijn verhaal zouden kunnen hebben.” 

Dit was de aanleiding voor het maken van Maar je achternaam is toch Marokkaans. In deze persoonlijke documentaire willen Aimans’ ouders hem ervan overtuigen om, naast zijn Nederlands paspoort, een Marokkaanse identiteit aan te vragen. “Het gaat over het gevoel meerdere identiteiten te hebben, maar nergens thuis te horen.” Na het uitbrengen van de documentaire bleek hoe zeer dit verhaal impact maakte. “Ik kreeg veel brieven en berichten.” Mensen vertelden hem dat ze zichzelf herkenden in de documentaire.

Volg de activiteiten van Studio Camera in Utrecht

Dit was de laatste sessie van 2024. Gelukkig staan er in het nieuwe jaar weer nieuwe sessies op de planning. De data van de volgende sessies kun je vinden via de website (en zet ze alvast in je agenda). Volg ook de Instagram van @stichtingstudiocamera om op de hoogte te blijven van de laatste updates.